Muhtacin Maaşı: Osmanlı Devleti’nde yoksullara sürekli olarak verilen bir maaştır. Geçimini kendi sağlayamayan, hayatı boyunca desteğe ihtiyacı olanlara bağlanırdı.

Sadaka-i Seniyye: Osmanlı Devleti’nde, özellikle II. Abdülhamid döneminde yoksullara dağıtılan maddi bir yardımdır. Sadaka-i seniyye uygulaması, fakir ahaliye kışlık odun, kömür dağıtımı ve Ramazan aylarında padişah sadakası olarak erzak dağıtımı gibi zarurete düşenlere, muhtaçlara, fukara ve acezeye yönelik yardımlardır.[1]

Atiye-i Seniyye: Genellikle padişahlar tarafından nakit olarak şairlere, sanatkârlara, saray mensuplarına, ulemâ ve meşâyihe in‘am, tasadduk, ihsan gibi adlarla verilen hediyelerdir. Padişahlar belli günlerde saray halkına, çeşitli vesilelerle devlete hizmeti geçen kişilere yahut mârifet sahibi kimselere, bir işte fevkalâde başarı gösterenlere, hatta tâziye maksadıyla bazı önemli şahıslara, yabancı elçilerin maiyetindekilere elbise ve kumaş gibi hediyeler yanında para keseleri de ihsan ederlerdi. Bunlara “Atıyye-i Seniyye” denirdi. Yeni yıl münasebetiyle dağıtılan paralara da “Muharrem Atiyyesi” adı verilirdi. Ayrıca hac mevsiminde Hicaz’a gönderilen paralar için de bu tabir kullanılırdı. Her sene Mısır’dan Mekke’ye gönderilmesi âdet olan akçeler “Atıyye-i Câize-i Hümâyun” olarak adlandırılırdı.[2]

Zekât: Yeterli mal varlığına sahip bulunan ve belli şartları taşıyan her Müslümanın vermekle mükellef olduğu zekât, Osmanlı İmparatorluğunda da diğer Müslüman devletlerde olduğu gibi uygulanıyordu. Zekâta tabi malların en az 1/40'ı Müslüman fakirlere verilirdi.

Aşar (öşür) Vergisi: Osmanlı devletinde tarımdan elde edilen ürünler için 1/10 oranında alınan vergidir. Devletin temel gelir kalemini oluşturan bu vergi; arazi para ile sulanıyorsa 1/20 oranında verilirdi.

Fitre: Ramazan ayında, durumu müsait kimselerin ödemekle mükellef oldukları bir sadakadır. Sosyal yardımlaşma bakımından önemli bir ibadettir.

VAKIFLAR

Vakıf müessesesi insanlık tarihinin en eski devirlerinden beri toplumların ihtiyacını gidermek, güvenliklerini sağlamak, sosyal yardım ve dayanışma alanı oluşturmak için kurulmuş sistemlerdir. Toplumlar korunmaya ihtiyaç duyduğundan buna yönelik uygulamaları vakıf müessesesi tarafından yerine getirilmiştir.[3]

Osmanlı döneminde vakıfların toplum içinde sosyal adalet ve sağlam bir sosyal yapı bakımından devlet yönetimine önemli ölçüde katkısı olmuş ve Osmanlı devlet yönetimi için toplumsal düzeni sağlama açısından bu vakıflar iyi bir imkân sağlamıştır. Padişahların, kadın sultanların ve hemen hemen her kademedeki yöneticilerin sosyal hayata yönelik kurdukları vakıflar, devletle vatandaş arasında bağ kurarak geniş kitlelerin yönetime bağlılıklarını sağlamıştır.[4]

Bu vakıflardan bazıları şunlardır:

-  Ağaçların Susuzluktan Kurumasını Engellemek İçin İşçilere Para Veren Vakıflar

-  Sıcakta Sebillere Kar Suyu Koyan Vakıf

- Kışın Abdest Alanlara Sıcak Su Temin Eden Vakıf

-  Güzel Yazı Öğretme Vakfı,
Duvar Yazılarını Silen Vakıf

-  Sokak Hayvanlarına Ekmek Verme Vakfı

-  Kızlara Çeyiz Hazırlama Vakfı

-  Çeşme Tamir Ettirme Vakfı

-  Hastalara Evinde Bakma Vakfı

-  Hastalara İlaç Yapan Vakıf

-  Fakirlere Yardım Ve Gıda Dağıtan Vakıf

-  Kadın Sığınma Evleri Vakfı

-  Helalleşme Vakfı

-  Deniz Kazazedelerine Yardım Vakfı

-  Müslüman Esirleri Esaretten Kurtarma Vakfı

-  Hristiyan Esirleri Esaretten Kurtarma Vakfı

-  Savaşa Giden Gazilere At Temin Eden Vakıf

-  Herkese Meyve Vakfı

-  Pabuç Parası Veren Vakıf

-  Leylek Vakfı

-  Yaşlı ve Kimsesiz Hanımları Koruma Vakfı

-  Yetim Öğrencileri Giydirme Vakfı

-  At Vakfı

-  Sıcak Pide Dağıtma Vakfı

-  Yol Güvenliğini Sağlama Vakfı

-  İlkokul Hocalarına Tütünü Yasaklama Vakfı

-  Yoksul Mahkumlara Harçlık Verme Vakfı

-  Güvercin hane Yaptırma Vakfı

-  Dara Düşenlerin Vergisini Ödeme Vakfı

-  İflas Eden Tüccarlara Yardım Vakfı

-  İlmi Kitapları Bağışlama Vakfı

-  Şehit ve Sahabe Türbelerini Tamir Etme Vakfı

-  Şehir Estetiğini Koruma Vakfı

-  Hayvanlara Mera Açma Vakfı

[1] Nadir Özbek, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Yardım Uygulamaları: 1839-1918 http://www.sosyalsiyaset.net/osmanlida_sosyalyardim.htm

[2] Feridun Emecen, TDV İslam Ansiklopedisi. C 4, S. 64

[3] Özlem Gedik, academia edu, Osmanlı’da Vakıf Sistemi ve Sosyal Yardım Politikalarına Bir Örnek: Mihrişah Valide Sultan Vakfı

[4]  Osmanlı Döneminde Sosyal Refah Sistemi Olarak Vakıflar