<BR>En çok satan kitaplar listesinde haftalarca birinci sırada yer alan <BR>Freakonomics kitabının yazarı Steven Levitt, yaklaşık bir yıl önce New <BR>York Times`da, Yale Üniversitesinde yapılan çok ilginç bir araştırma <BR>hakkında ses getiren bir yazı yazdı. Yazının ve araştırmanın ilginç olmasının <BR>nedeni, bu araştırma para ve maymunlarla ilgili. <BR>Keith Chen, Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan bir <BR>profesör. Keith Chen`in araştırması; <BR><BR>Maymunlara, para kullanmayı öğretmek ve bunun <BR>sayesinde topladığı bilgileri, bizlerin yani insanların, para ile olan <BR>ilişkisini karsılaştırıp, çeşitli sonuçlar çıkarmak. Araştırma, Yale <BR>Üniversitesinin maymun laboratuarında başlıyor. <BR><BR>Bu laboratuarda 7 adet capuchin maymunları, bir ana ve birçok küçük deney kafeslerinde, para <BR>kullanmayı öğreniyorlar. Para olarak, gümüş renkli, somun kullanılıyor. <BR>Süreç gayet basit. Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine <BR>koyuluyor. Bu maymuna para adını verdikleri somun veriliyor. Maymun <BR>öncellikle bu somunu kokluyor, ağzına götürüyor. Bu aşamada bir tepsi içinde çeşitli <BR>yiyecekler getiriliyor: elma, üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7 maymunun her <BR>birinin sevdiği yiyecek türünü bulmak ve bu yiyeceği elde etmek için <BR>parayı kullanmalarını sağlamak. Deney kafesindeki maymun elmayı <BR>seçiyor. Araştırmacılar, maymuna elmayı vermeden önce, elinden parayı alıp, <BR>maymuna yiyeceği veriyorlar. <BR><BR>Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar birkaç hafta sonra, <BR>ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamaya başlıyorlar. <BR>Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar, en çok tercih edilen <BR>yiyeceği öğrendikten sonra, yeni bir süreç başlıyor: fiyatlandırma. Bu <BR>yeni süreçteki amaç, maymunların, biz insanlar gibi rasyonel kararlar verip <BR>vermediğini bulabilmek. Böylece araştırmacılar, birçok maymunun tercihi olan <BR>jell-o`nun fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım somun ve üzümün <BR>fiyatını ise bir somun yapıyorlar. Buldukları sonuç ise gerçekten ilginç. Maymunlar, <BR>deney sırasında, biz insanlar gibi para harcama konusunda çoğu zaman rasyonel <BR>davranıyorlar. Parasını, en çok yiyecek alabileceği şekilde harcamaya <BR>başlıyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayı, fiyatı 2 <BR>somun olan bir adet jell-o`ya tercih etmeye başlıyor. <BR><BR>Buraya kadar her şey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney <BR>kafesine alınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12 <BR>somunu görüp, aniden çılgına dönüyor. Paraların bulunduğu tepsiyi <BR>kapıp, ana kafese fırlatıyor ve kendisini de ana kafese atıyor. Ana kafesteki <BR>bütün maymunlar bir anda gökten para yağdığını görüp, yere düşen paraları <BR>kapışmaya başlıyorlar. Levitt, bunu yazısında maymun tarihinde gerçeklesen ilk <BR>"banka soygunu"(maymunun tepsiyi çalması) ve "hapishane kaçışı" <BR>(maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçışı) olarak tanımlıyor. <BR>Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı <BR>geri almaya çalışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç <BR>görmemeyi tercih ettiğini söylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek maymunlardan <BR>biri, dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde bulunan somunlardan <BR>birini veriyor ve bunun karşılığında dişi maymun, erkek maymunun seks <BR>teklifini kabul ediyor! İşin ilginç yanı bu iki maymunun "işi" bittikten sonra, <BR>dişi maymun "kazandığı" parayı araştırmacıya getirip, bununla üzüm <BR>almaya çalışıyor. Chen, bu olayı maymun tarihindeki ilk "fuhuş" olarak <BR>tanımlıyor. Üniversitenin araştırma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapılan para <BR>araştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik <BR>yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle, araştırmayı <BR>iptal edip, maymunlara para verilmesini yasaklıyor. .