“Eski çamlar bardak oldu” deyimi nereden geliyor?
Çamlar nasıl bardak olmuş?
Yoksa bunun aslı “Eski camlar bardak oldu” mu?
Eskiyen, kırılan bardakları geri dönüşüm mü yapmışlar?
Hâsılı toplumda merak edilen bir deyimdir bu. Deyimin hangi anlamda söylendiğini biraz irdeleyerek aslını gün yüzüne çıkarıp paylaşmak istedim.
Kendi çapımda yapmış olduğum araştırmalar neticesinde, şu gerçeği gördüm:
Söz konusu deyimin hikâyesi, orman köylerinde “çam” ağaçlarından tek parça yapılan ve bardak denilen su kaplarına dayanıyormuş.
Suyu çok soğuk tutan ve güzel kokulu bu bardakların yapıldığı bir köye, askerliğini yapıp dönen bir delikanlı, ormanlardaki eski büyük çam ağaçlarını göremeyince babasına nedenini sormuş:
- oğlum, demiş babası, o senin sorduğun eski çamlar bardak oldu. Ne yapalım, köyümüze gelir getiren çam kerestesi ile çam bardaktır.
Sen askerdeyken yolladığımız harçlıklar hep bu bardakların parasıydı.
Evliya Çelebi, ünlü Seyahatname’sinde Bolu’yu anlatırken şöyle der:
“(...) ab-ı hayat suları ve kutu bozası ve çam ve ardıç bardakları olur kim andan su içen ab-ı hayat-ı cavidan bulur. Ol diyarda ona senek ve boduç derler.”
Çam ağacının işlenmesi kolaydır. Üstelik ağacın bir özelliği de suyu soğuk tutması ve ona lâtif bir koku vermesidir.
Piknik arazilerindeki çeşmelerin, çam gövdelerinden akıtılmasının bir sebebi bu olsa gerektir.
Ayrıca, çam ormanlarından çıkan kaynak suları da oldukça itibar görür. Çam ile su arasındaki bu illiyet, Evliya Çelebi’nin de dediği gibi, çam ormanları bulunduğu yerlerde ağaçtan yekpare bardaklar (veya boduçlar) yapılıp su kabı olarak kullanılmasına yol açmış.
Çelebi’nin verdiği malûmata göre deyimi “Eski camlar bardak oldu” şeklinde okumak hatalıdır.
Gerçi mantıkî olarak eski cam kırıklarının toplanıp yeniden imalâta sokulup bardak yapılması mümkündür.
Hatta bir dönemin İslâm fetihlerinde yoksulluktan dolayı kiliselerin küçük çanları da su tası olarak kullanılmış olabilir.
Bu durumda “Eski çanlar bardak oldu” diyenler de haklı çıkabilir.
Selam, sevgi ve gönül dolusu muhabbetlerimle…
Bilal KARADAĞ