Tarihçi Kaya, Kommagene krallığını tanımlarken çağın uygar krallıklarından biri olduğunu vurgularken “Antik çağın en ilginç ve en uygar krallıklarından biri olan Kommagene Krallığı şimdi ki Adıyaman ili yöresinde M.Ö. 162 yılında kuruldu. Romalılar tarafından M.S. 72 yılından yıkılıncaya kadar tam 234 yıl bağımsız yaşadı.” dedi.
Yazar Kaya Kommagene Kralığının Adıyaman’ın tüm topraklarını içine aldığını “Kommagene krallığı, şimdiki Adıyaman ilinin tüm topraklarıyla beraber, G.Antep ve K.Maraş illerinin topraklarının tamamını ve kısmen de Malatya ve Ş.Urfa topraklarını kapsamaktaydı. bProf. Mchrdad R. İzady “Kürtler” adlı kitabında Korama gene krallığını ve halkını ‘Zelani’ Kürtleri olarak nitelemektedir. ‘Kommagene Zelanileri ise en küçük Zelani (Zilani) devletini kurdular. Kommagene Zelanileri daha ziyade, Uzak Batı Kürdistan’da Adıyaman’ın kuzeyindeki Nemrut Dağı zirvesinde bıraktıkları muazzam mimari ile tanınırlar. Büyük tapınak, mozole ve Kommagene krallarının taptığı devasa büyüklükteki tanrı ile tanrıça başlan hala Nemrut Dağında ayaktadır. Antik Asuriular tarafından Kummuhu olarak (Odded 69) bilinen Kommagene adından günümüze ulaşan şey Ko'wa (Kawa- Koma) olarak bilinen Kürt klanıdır. Bu klana mensup olan Kürtler neredeyse 3000 yıl adlarını verdikleri eski topraklara hakimdir (Mehrdad R. İzady-Kürtler sayfa 86)’.” diye konuştu.
-Aile Üyeleri Yüzyıllarca Roma’da Saygı İle Yaşadı
Kaya Kommagene Kralığının aile üyelerinin Romalılar tarafından en üst sınıf yönetici sınıfına dahil edildiğine değinerek “Kommagene krallığı, Romalılar tarafından yıkılınca, Kommagene Krallık ailesi, Romalılarca, Romanın en üst yönetici sınıfına dahil edildi. Kraliyet ailesinden senatörler ve Konsüller seçti ve bu aile saygınlığını Roma’da yüzyıllarca devam ettirdi. Kommagene topraklarında çıkan ‘Mitra’ dini (mitraizim) Roma İmparatorluğunda son derece yaygın bir din haline geldi ve neredeyse Roma ordusunun (Lejyonların) resmi dini oldu. ‘...Buna karşılık, Kommagene topraklarından çıkan Mithras, o devrin dünyasını, fethetti. Kommagene’de bütün halkın neşeli ve coşkulu törenlerle taptığı bu tanrının, hangi aşamalardan esrarengiz ve sırlarla dolu bir kültün tanrısı haline geldiğini bütün ayrıntılarıyla bilmiyoruz. Fakat başlangıçta Kommagene krallarının merkezi Arsemia’nın (Kahta- Adıyaman) krallar hisarından, Eski kalenin yükseklerinden aşağılara bakarak, kendisini ziyarete gelenleri selamlayan ‘Tanrı Mithras’ bir süre sonra kafasında bir Frigya başlığıyla Roma lejyonlarının tanrısı oluverdi. Daha sonra ise, genç Hristiyan dini için bir düşman, fakat aynı zamanda ona ilhamlar verici bir unsur oldu.” (F.Karl Dörner-Nemrut Dağı s.222) diye bilgi aktardı.
-Demir Ve Çeliğin İlk İşlendiği Kommagene Toprakları
Kaya son olarak ise demir ve çeliğin ilk olarak Kommagene topraklarında işlendiğini belirterek “Prof. F..Karl Dörner çeliğin(Antik Yunancada Chalip, Hititçede Parzillu Damgu) ilk defa Kommagene de üretildiğini yukarıda adı geçen eserinde belirtilmektedir. Yine Romalıların taptığı baş tanrılardan biri olan Jüpiter Dolicenus- Dolik’lı (Antep)Z-/ Jüpiter, çeliğin ve çelikten yapılmış silahların piri sayılmaktadır. Avrupa’nın birçok yerinde bulunan kitabelerde, bu tanrının Latince ‘ubi ferrum nascitur’ yani ‘demirin doğduğu yerde doğmuş olan tanrıya adanmıştır ibareleri okunmaktadır.’ ‘Tanımın kendi kült merkezi Dolik’ten çıkıp Roma İmparatorluğunun her köşesine kadar her tarafa nasıl ve niçin yayıldığı sorusunun cevabı hala bulunamamıştır. Buna göre Antik DoIiche(Dolik)’de bir kazı yapılması kesin bir zorunluluktur. Şimdiki “Dolıkbaba ziyaretgahının” bulunduğu yerde çok büyük bir ihtimalle bir zamanlar Jüpiter Dolıkhenus’un bir tapınağı bulunmaktaydı.’ (F.Karl Dörner-Nemrut Dağı s.204)
Eski çağların en dikkate değer uygarlıklarından birini kurmuş olan Kommageneliler, Helen Uygarlığı ile Mezopotamya Uygarlığının orijinal bir sentezini meydana getirmişlerdi. Çok kaliteli, üstün çelik mamulleri üretiyor ve her türlü madeni çok güzel işleyebiliyorlardı. Şarap üretimi konusunda otorite sayılıyorlardı. Mühendislik konusundaki başarılarım halen Adıyaman’da ayakta bulunan, kale, anıtmezar ve su kanallarında görmek mümkündür. Kommageneliler, astronomide de çok ileri gitmişlerdi. Bunun örneklerini Nemrut Dağındaki Horoskopta (Zayice- yıldız haritası) ve Haydaran’daki tapınakta görebiliriz.
Kaynak : PHA
